داروی آپیکسابان یک رقیق کننده خون است. این دارو از جمله داروهای ضدّ انعقاد جدید خون - NOAC - است و برای جلوگیری از ایجاد لخته خون، ترومبوز و همچنین برای درمان بیماریهای ناشی از لخته خون در بدن استفاده می شود.

این دارو یکی از مهمترین فاکتورهای سیستم انعقاد بدن یعنی فاکتور ۱۰ فعال - Factor Xa - را بی اثر می کند. با مهار این فاکتور چرخه انعقاد قادر به تولید ترومبین و تبدیل فیبرینوژن به فیبرین نخواهد بود و این اثر موجب متوقف شدن انعقاد خون خواهد شد. 

راه دفع دارو از بدن عمدتاً از راه ادرار و کلیه است. لذا در افرادی که نارسایی کلیه دارند یا دیالیز می شوند، باید دوز دارو را کاهش داد یا از سایر داروها مانند وارفارین استفاده نمود.

نام علمی و اصلی دارو آپیکسابان - APIXABAN - است.

برند اصلی و معروف دارو که ساخت شرکت فایزر است، الی کوییز - ELIQUIS - نام دارد.

در ایران این دارو با اسامی تجاری متعددی در دسترس است:

الاکوئیت ELAQUIT شرکت عبیدی

آپیراکس APIRAX  شرکت آرنا حیات

این دارو در دوزهای ۲.۵ و ۵ میلی گرمی و بصورت خوراکی در دسترس است. 

دوز معمول و رایج مصرف دارو دو بار در روز و بصورت صبح و شب با فاصله ۱۲ ساعت از هم است.

موارد مصرف داروی آپیکسابان

آپیکسابان عموماً برای بیماریها و شرایط مرتبط با ترومبوز مورد استفاده قرار می گیرد:

  • درمان DVT یا بیماری لخته خون در پا: DVT بیماری نسبتاً شایعی است که بصورت لخته خون در وریدهای پا خود را بروز میدهد. این لخته ها در صورت عدم درمان خطر انتشار، نارسایی وریدهای پا و خطر آمبولی ریه را ایجاد می کنند. آپیکسابان در درمان DVT بسیار مفید و مؤثر بوده است.
  • پیشگیری از DVT: در افرادی که سابقه لخته خون دارند یا در افرادی که سابقه DVT ندارند ولی در معرض ایجاد آن هستند، می تواند مانع پیدایش یا تکرار DVT گردد. بسیاری از افراد لازم است برای مدتهای طولانی و گاهاً تا پایان عمر برای پیشگیری از تکرار DVT یا آمبولی ریه از آپیکسابان استفاده نمایند.
  • درمان و پیشگیری از آمبولی ریه: آپیکسابان در درمان آمبولی ریه مورد تأیید است و در مطالعات اثر خوبی داشته است. همچنین در طولانی مدّت برای جلوگیری از تکرار آمبولی ریه مورد تأیید قرار گرفته است.
  • در فیبریلاسیون دهلیزی غیر دریچه‌ای NVAF: در افرادی که دچار آریتمی فیبریلاسیون دهلیزی AF هستند، تشکیل لخته خون و آمبولی آن به قسمتهای مختلف بدن از جمله مغز می تواند ناتوانی و مرگ و میر قابل توجّهی ایجاد نماید. یکی از بهترین راههای جلوگیری از ترومبوز و آمبولی در فیبریلاسیون دهلیزی استفاده از داروهای ضدّ انعقاد جدید است.
  • بعد از جراحی تعویض مفصل ران یا زانو: آپیکسابان برای پیشگیری از ایجاد لخته خون در افرادی که اخیراً تحت عمل جراحی ناحیه ران یا زانو قرار گرفته‌اند، توصیه می شود. این افراد به دنبال عمل جراحی یا بی حرکتی موقت استعداد زیادی برای تشکیل لخته خون دارند و برای پیشگیری از لخته خون لازم است از داروهای پیشگیری استفاده نمایند.
  • غیر از موارد گفته شده موارد استفاده خارج از توصیه یا Off-lable  هم برای آپیکسابان تعریف شده است مانند لخته خون در هر قسمت از سیستم قلب و عروق مانند لخته های خون داخل حفرات قلب، افرادی که سرطان دارند، افراد با بی حرکتی موقت یا مزمن و در افرادی که از نظر تشکیل ترومبوز پرخطر هستند.

نکته مهم: در افرادی که دریچه فلزی دارند یا در افرادی که به دلیل تنگی دریچه میترال دچار AF هستند، طبق دستورالعمل های پزشکی تنها داروی مورد تأیید وارفارین است و آپیکسابان نباید مصرف شود.

نگهداری و مصرف دارو

  • آپیکسابان را می توان در محیط خانه نگهداری کرد و احتیاج به یخچال ندارد. لازم است دارو را از رطوبت زیاد یا نور مستقیم آفتاب دور نگه داشت.
  • نصف یا چند تکه کردن دارو توصیه نمی شود.
  • دارو را می توان با معده خالی یا پر استفاده نمود و معمولاً دو بار در روز یعنی صبح و شب به فاصله ۱۲ ساعت توصیه شده است.
  • در صورت فراموشی تا ۶ ساعت مانده به دوز بعدی می توان دارو را استفاده کرد ولی در صورت نزدیک بودن به دوز بعدی بهتر است ان دوز را مصرف نکنید و استفاده نزدیک به هم یا همزمان دو دوز توصیه نمی شود.
  • دارو بعد از ۳ تا ۴ ساعت در خون اثر می گذارد و در صورت عدم مصرف دارو ۱۲ تا ۲۴ ساعت بعد اثر آن از خون پاک می شود.

عوارض جانبی آپیکسابان

آپیکسابان هم مانند هر دارو یا غذایی می تواند عوارض و اثرات جانبی به همراه داشته باشد. این عوارض ممکن است حتّی با دوز استاندارد و تجویز درست هم ایجاد شوند. در صورت مصرف غیر استاندارد یا با دوز بالا احتمال بروز عوارض بسیار بیشتر خواهد بود. 

لازم است در صورت بروز هرگونه عارضه‌ای در زمان مصرف دارو آن را به پزشک معالج اطلاع دهید. با توجّه به موارد مصرف بسیار مهمّ دارو قطع آن یا تغییر دوز آن می تواند خطرناک باشد و حتماً تغییر دوز یا نوع دارو تحت نظر پزشک معالج صورت بگیرد.

عوارض شایع دارو

شایعترین عارضه آپیکسابان خونریزی است. از آنجایی که این دارو رقیق کننده خون است خونریزی جزو لاینفک عوارض این نوع از داروها می باشد. خونریزی می تواند خفیف یا شدید باشد:

خونریزی خفیف

این نوع از خونریزی‌ها شایع هستند و به ویژه در افراد مسن و افرادی که در معرض ضربه یا تروما هستند زیاد دیده می شوند. این نوع از خونریزی ها احتیاج به بررسی زیادی ندارند و معمولاً خودبخود یا با قطع یک یا دو دوز از دارو بهبودی پیدا می کنند. مثالهایی از این نوع خونریزی عبارتند از:

  • خونریزی از دندان و لثه در زمان مسواک زدن
  • کبودی های کوچک و بدون درد زیر پوست
  • خونریزی خود محدود شونده از بینی
  • خونریزی زیر سفیدی چشم

خونریزی شدید

خونریزی می تواند شدید باشد. این نوع از خونریزی ها در اثر ضربات شدید یا بیماری زمینه‌ای بدن یا در اثر تداخل با سایر داروها ایجاد می شود. داروهای رقیق کننده خون مانند آسپیرین یا پلاویکس و داروهای ضدّ التهابی مانند بروفن یا دیکلوفناک می توانند اثرات خونریزی دهنده آپیکسابان را تشدید نمایند. بنابراین لازم است در زمان مصرف آپیکسابان و سایر داروهای رقیق کننده خون از مصرف خودسرانه سایر داروها پرهیز کرد و داروهای تجویز شده برای سایر علل را به پزشک معالج اطلاع داد. در صورت بروز هر کدام از این علایم لازم است به نزدیکترین کلینیک یا اورژانس مراجعه نمود:

  • خونریزی گوارشی به صورت استفراغ خونی
  • دفع خون روشن از مقعد یا داشتن مدفوع سیاه رنگ، چسبنده و بدبو
  • رنگ پریدگی
  • ضعف و بیحالی
  • خونریزی های گسترده و دردناک در زیر پوست
  • تورم بیش از حد مفاصل یا عضلات
  • سرگیجه، ضعف یکطرفه، فلج یا اختلال حس و حرکت یکطرفه بدن
  • درد شکمی

نکته مهم

در زمان مصرف آپیکسابان از بروز ضربات مهمّ به بدن جلوگیری نمایید.

از مصرف داروهای ناشناس، گیاهی و خودسرانه پرهیز نمایید و داروهای تجویز شده را به پزشک معالج اطلاع دهید.

عوارض کمتر شایع

  • بثورات پوستی شدید : حساسیت به دارو معمولاً خود را بصورت جوش های پوستی، خارش و ترشحات پوستی نشان می دهد. کهیر و دانه های قرمز رنگ در کف دست و پا و در نواحی روی شکم یا پشت بدن می توانند اولین نشانه حساسیت و واکنش به دارو باشند. 
  • واکنش آلرژیک شدید : این نوع از حساسیت فرم شدید و خطرناک عارضه دارویی است و علائم آن می تواند شامل درد قفسه سینه، خس خس سینه، مشکل در تنفس، سفتی قفسه سینه، تورم صورت یا زبان یا سرگیجه باشد. در صورت بروز هرکدام از این عوارض لازم است به سرعت به نزدیکترین اورژانس مراجعه نمود.

مقدار مصرف و نکات مهمّ

در مورد مقدار مصرف این دارو عوامل مختلفی دخیل هستند که عبارتند از:

  • نوع بیماری فرد
  • سن بیمار
  • عملکرد کلیه و کبد
  • سابقه خونریزی و لخته خون
  • نوع تجویز برای پیشگیری یا درمان

لذا شاید دوز تجویز شده در دو نفر برای یک بیماری واحد، از همدیگر متفاوت باشد. به همین دلیل لازم است دوز و مقدار مصرفی دارو حتماً توسط پزشک معالج تعیین گردد و از استفاده خودسرانه دارو برای موارد مشابه پرهیز نمایید.

در زیر به دوزهای رایج برای چندین بیماری شایع اشاره شده است:

  • برای پیشگیری از ترومبوز وریدهای عمقی (بعد از جراحی تعویض مفصل ران و تعویض مفصل زانو):
    • بزرگسالان - ۲.۵ میلی گرم دو بار در روز، به مدت ۳۵ روز. اولین دوز باید ۱۲ تا ۲۴ ساعت پس از جراحی شروع شود.
    • کودکان - مصرف و دوز باید توسط پزشک تعیین شود.
  • برای پیشگیری از تکرار ترومبوز وریدهای عمقی و آمبولی ریه:
    • بزرگسالان - ۲.۵ میلی گرم دو بار در روز، تا حداقل ۳ الی ۶ ماه درمان برای ترومبوز وریدهای عمقی یا آمبولی ریه.
    • کودکان - مصرف و دوز باید توسط پزشک تعیین شود.
  • برای پیشگیری از سکته و لخته شدن خون در بیماران مبتلا به فیبریلاسیون دهلیزی غیر دریچه ای:
    • بزرگسالان - ۵ میلی گرم دو بار در روز.
    • بزرگسالان با ۲ مورد از ویژگی های زیر: سن ۸۰ سال و بالاتر، لاغری با وزن ۶۰ کیلوگرم یا کمتر، یا نارسایی کلیوی - ۲.۵ میلی گرم دو بار در روز.
    • کودکان - مصرف و دوز باید توسط پزشک تعیین شود.
  • برای درمان ترومبوز وریدی عمقی و آمبولی ریه:
    • بزرگسالان - در ابتدا، ۱۰ میلی گرم دو بار در روز، یا ۵ میلی گرم سه بار در روز برای ۷ روز اول.  بعد از آن ۵ میلی گرم دو بار در روز.
    • کودکان - مصرف و دوز باید توسط پزشک تعیین شود.

بارداری یا شیردهی

در مورد اثرات دروی آپیکسابان در دوران بارداری و شیردهی اطلاعات کافی وجود ندارد. لذا با توجّه به اینکه سالم بودن دارو در این دوران به اثبات نرسیده است، لازم است در دوران بارداری و شیردهی از مصرف این دارو پرهیز نمایید.

اگر از اپیکسابان استفاده می کنید و در سنین بارداری هستید، حتماً در مورد بارداری توجه داشته باشید و در صورت بارداری یا تصمیم به بارداری با پزشک خود مشورت نمایید.

مشکلات کلیوی

مهمترین راه دفع داروی اپیکسابان کلیه و ادرار است. همچنین میزان خونریزی در افراد مسنّ و لاغر بیشتر از بقیه است. لذا ممکن است دوز کمتری برای افرادی که حداقل دو مورد از ویژگی های زیر را دارند تجویز شود:

  • ۸۰ سال یا بیشتر
  • وزن بدن کمتر یا مساوی ۶۰ کیلوگرم 
  • کراتینین سرم بیشتر یا مساوی ۱.۵ میلی گرم در دسی لیتر

مشکلات کبدی

در بیماریهای کبدی خفیف و متوسط می توان از این دارو استفاده کرد ولی در نارسایی و بیماری شدید کبدی لازم است دارو را قطع کرد و از داروهای مشابه استفاده نمود.

مصرف زیاد و مسمومیت با آپیکسابان

مصرف زیاد این دارو می تواند خطرناک باشد. البتّه برای موارد خاصّی که فرد تنها یک دوز از دارو را زیاد استفاده کرده است یا دارو را زودتر یا دیرتر از زمان خود مصرف کرده باشد، شاید اتفاق خاصی نیفتد ولی در دوزهای بیش از حد یا مصرف چند قرص باهم احتمال بروز عوارض و بویژه خونریزی افزایش پیدا می کند.

اگر فردی چند دوز دارو را باهم استفاده کرده است لازم است سریعاً به نزدیکترین اورژانس مراجعه نماید. علایم خطر مسمومیت با دارو عبارتد از:

  • کمر درد
  • سردردهای شدید
  • سبکی سر
  • استفراغ خون
  • مدفوع خونی
  • تغییرات در هوشیاری

در موارد مصرف بیش از حد دارو لازم است در اورژانس اقداماتی مانند موارد زیر صورت گیرد:

  • نظارت پزشکی از نزدیک 
  • درمان علائم خونریزی که ممکن است شامل انتقال خون و فراورده‌های خونی باشد 
  • تجویز زغال فعال و شستشوی معده
  • تجویز Andexxa، داروی تجویزی که فعالیت ضد فاکتور Xa Eliquis را معکوس می کند.

نکات مهمّ

با توجّه به طولانی بودن مصرف آپیکسابان، لازم است شما بصورت دوره‌ای تحت نظر پزشک معالج باشید. تیم درمان براساس آزمایش خون، شرح حال خونریزی، تکرار حملات ترومبوز و با در نظر گرفتن عوامل متعددّی احتمال دارد دوز دارو را تغییر دهد یا قطع نماید. به همین دلیل پیگیری درمان مهم است.

واکنش دارویی و حساسیت به دارو در هر زمانی ممکن است و باید جدی گرفته شود. اگر در حین مصرف این دارو بثورات، خارش، مشکلات تنفسی، مشکل در بلع یا هر گونه تورم دست، صورت یا دهان خود داشتید، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید.

در مراجهات پزشکی به هر دلیلی باید مصرف اپیکسابان را به اطلاع تیم درمان برسانید. این موضوع بویژه در زمان بیهوشی، عمل جراحی یا مراجعه به دندانپزشکی ضرورت دارد و شاید لازم باشد قبل از عمل تغییراتی در دوز دارو و نحوه مصرف آن ایجاد شود.

تغییر دوز یا قطع خودسرانه دارو می تواند بسیار خطرناک باشد. لذا در هر زمانی که تصمیم به تغییر در روند مصرف دارو گرفتید باید با نظر و اطلاع به پزشک معالج باشد.

در افرادی که از آپیکسابان یا از داروهای مشابه استفاده می کنند، خون رقیق است. لذا لازم است این افراد از ورزش های خشن یا سایر موقعیت هایی که ممکن است دچار کبودی، بریدگی یا آسیب دیدگی شوید دوری کنند. دندان های خود را به آرامی مسواک بزنید و نخ دندان بکشید. هنگام استفاده از اجسام تیز از جمله تیغ و ناخن گیر مراقب باشید. از دستکاری بینی خودداری نمایید و در کندن جوش های پوست احتیاط نمایید.

اگر خونریزی یا کبودی غیرمعمول، مدفوع سیاه، قیری، خون در ادرار یا مدفوع، سردرد، سرگیجه یا ضعف، درد، تورم یا ناراحتی در مفصل، لکه های قرمز رنگ روی پوست خود دارید، فوراً با پزشک خود مشورت کنید. ، خونریزی غیر معمول از بینی یا خونریزی غیر معمول واژینال که شدیدتر از حد طبیعی است. ممکن است نشانه رقیق شدن بیش از حد خون باشند.

یکی از روشهای رایج بیهوشی، بی حسی نخاعی و اپیدورال است. این نوع از بیهوشی با مصرف این دارو می تواند بسیار خطرناک بوده و موجب خونریزی اطراف نخاع و صدمه نخاعی گردد. لذا لازم است قبل از بیهوشی حتماً مصرف آپیکسابان را به پزشک معالج اطلاع دهید و در صورت بروز درد کمر یا بی حسی در پاها بعد از عمل، موضوع را به پزشک معالج اطلاع دهید.

از مصرف داروهای دیگر با این دارو اجتناب نمایید. داروهایی مانند آنتی بیوتیکها، مسکّن ها، سایر داروهای رقیق کننده و داروهای گیاهی می توانند اثرات این دارو را کم یا زیاد کنند.

تداخل دارویی

آپیکسابان با این داروها تداخل دارد:

داروهای ضدّ‌التهابی غیر استروئیدی مانند آسپیرین، بروفن، دیکلوفناک، ملوکسیکام، ناپروکسن.

استروئیدها مانند دگزامتازون

داروهای خونریزی دهنده دیگر مانند آسپیرین، پلاویکس، اسویکس، زیلت، تیکاگرلور، بریلاووس، وارفارین، دابیگاتران، ریواروکسابان.

آنتی بیوتیکهایی مانند کتوکونازول، ایتراکونازول، ریتوناویر