علایم و نشانه های تنگی نفس

تنگی نفس احساس ناراحتی در تنفّس است که اغلب به عنوان احساس گرسنگی برای هوا توصیف می شود.  تنگی نفس بیشتر در زمان فعالیّت بدنی و ورزش خود را نشان می دهد با این حال بیماریهای ریه ، قلب ، اضافه وزن و اضطراب هم می توانند تنگی نفس ایجاد نمایند. علّت های بسیار مختلفی برای تنگی نفس وجود دارد که از علل فیزیولوژیک و کم اهمّیت تا موارد مهم و خطرناک می تواند متفاوت باشد. تنگی نفس ناراحت کننده است و حتی می تواند دردناک باشد. اگر شما تنگی نفس مکرّر ، تکرار شونده یا شدید دارید ، باید در اولین فرصت به پزشک مراجعه نمایید.

تنگی نفس

تنگی نفس به معنی احساس کمبود هوا است بطوری که شخص احساس می کند میزان اکسیژن موجود در هوای تنفّسی برای بدن وی کافی نیست. لذا شروع به نفس کشیدن تند و با عمق بیشتر می کند. کمبود اکسیژن در مغز با اضطراب و ترس شدید از خفه شدن و مردن همراه است. در اغلب موارد تنگی نفس به دنبال یک علت مشخصی مانند افزایش فعالیت ناگهانی بدن - مثلا برای رسیدن به اتوبوس - روی می دهد و با چند ثانیه افزایش تعداد و عمق تنفس از بین میرود ولی در برخی از بیماریها تنگی نفس ادامه دار و افزایش یابنده است و اگر درمان نشود می تواند به کاهش شدید اکسیژن بدن و کاهش سطح هوشیاری منجر شود.

کم آوردن نفس یا تنگی نفس نه تنها یک علامت ترسناک است ، بلکه اغلب نشانه مهمی از یک مشکل پزشکی جدی است. به همین دلیل هرکسی که دچار تنگی نفس غیر طبیعی است باید برای ارزیابی به پزشک مراجعه کند. تنگی نفس علل و عوامل متعددی دارد و با توجه به متفاوت بودن روش درمان هر کدام از آنها لازم است علت دقیق تنگی نفس مشخص گردد. خوشبختانه ، بیشتر اوقات پزشک پس از صحبت با شما در مورد تاریخچه پزشکی ، و انجام معاینه دقیق فیزیکی ، می تواند به نوع بیماری ایجاد کننده تنگی نفس پی ببرد. البته در بیشتر موارد برای تایید تشخیص و بررسی شدت بیماری لازم است از یک یا دو تست آزمایشگاهی و تشخیصی هم استفاده شود.

علایم تنگی نفس

تنگی نفس می تواند مزمن باشد ، به تدریج بدتر شود و احتمالاً در فعالیت بدنی شما تداخل ایجاد کند. همچنین می تواند حاد باشد ، به طور ناگهانی اتفاق بیفتد و باعث شود احساس ترس و احساس نزدیک به مرگ داشته باشید.  علائم متداول تنگی نفس عبارت است از تنفس:

• کوتاه
• سریع
• کم عمق و سطحی
• سخت و با فشار زیاد
• و با استفاده از عضلات قفسه سینه.

در مواردی که تنگی نفس شدید است ممکن است علائم شدیدی مانند:

• احساس فشار ، سفتی و سنگینی بر روی قفسه سینه
• احساس خفگی و قطع شدن نفس
• عدم توانایی ادامه تنفس

را تجربه کنید.

(تنگی نفس ناگهانی یا شدید خطرناک است و نیاز به مراقبت های پزشکی فوری دارد.)

مواقعی وجود دارد که ممکن است متوجه شوید شخص دیگری دچار تنگی نفس است. کسی که مشکل تنفسی دارد معمولا به سختی نفس می کشد یا ممکن است با صداهای بلند نفس بکشد. در صورت مشاهده هر یک از موارد زیر در اطرافیان خود ، حتماً برای کمک فوری پزشکی تماس بگیرید:

• دیسترس تنفسی ، نفس کشیدن با صدای بلند و با زحمت
• یک چهره مضطرب همراه با باز و بسته شدن سوراخ های بینی در زمان تنفس
• حرکات شکم و عضلات قفسه سینه و گردن در زمان تنفس
• سیانوز (چهره کبود یا آبی ، دهان ، لب و اندام)

 به خاطر داشته باشید که شخصی که مشکل تنفّسی دارد ممکن است از اوضاع آگاهی نداشته باشد یا ممکن است نتواند از شما کمک بخواهد.

آیا تنگی نفس می تواند اشکال دیگری داشته باشد؟

بله. تمام موارد تنگی نفس صرفا در زمان فعالیت بدنی روی نمی دهند و موارد خاصی هم وجود دارد که می توانند موجب بروز یا تشدید تنگی نفس شوند:

1- در برخی از بیماران تنگی نفس و علایم آن مانند احساس کمبود اکسیژن ، تعداد زیاد تنفس و دیسترس تنفسی به دنبال دراز کشیدن ایجاد می شود. این بیماران در حالت ایستاده یا نشسته مشکلی ندارند -یا ناراحتی خفیفی دارند- و به محض دراز کشیدن به صورت طاقباز دچار تشدید علایم تنگی نفس می شوند. به این حالت اصطلاحاً "ارتوپنه" (Orthopnea) می گویند. ارتوپنه نشانگر بیماری قلبی پیشرفته یا ناراحتی ریوی شدید است.

2- بیمارانی که نارسایی درمان نشده قلبی دارند ، چند ساعت بعد از خوابیدن به صورت ناگهانی و با حالت نزدیک به خفگی و اضطراب از خواب بیدار می شوند و معمولاً نیم ساعت طول تا بهبودی و خوابیدن مجدد آنها بطول می انجامد. این حالت که به "حمله ناگهانی شبانه" یا PND معروف است در اثر تجمع آب در بافت ریه ایجاد می شود و نشانگر بیماری قلبی مهم است.

3- استفاده از بالش اضافه در زمان خواب: یکی از نشانه های نارسایی قلب این است که بیماران برای نداشتن تنگی نفس و علایم تنفسی در زمان خواب از بالش اضافی استفاده می کنند تا ناحیه بالاتنه و سر بیمار بالاتر از بدن آنها قرار بگیرد.

زجز تنفسی چیست؟

در زمان نفس کشیدن عادی و نرمال فقط عضلات قفسه سینه و عضله دیافراگم فعالیت می کنند. فرایند نفس کشیدن یک عمل نیمه ارادی است به این صورت که در حالت عادی انسانها از فعالیت تنفسی خود خبر ندارند و نفس کشیدن به صورت خودبخودی صورت می گیرد. البته در هر ساعتی افراد می توانند تنفس خود را کنترل کنند و تعداد و عمق آن را کم یا زیاد نمایند مانند زمان بوییدن یا در زمان حبس کردن نفس. به همین دلیل افراد به صورت عادی اطلاعی از تنفس خود ندارند.

در صورت بروز بیماری های ریوی یا قلبی یا در هر زمان دیگری که بدن احتیاج به اکسیژن اضافی داشته باشد ، عضلات تنفسی مجبورند با شدت و عمق بیشتری کار کنند تا نیاز بدن به آن را برطرف نمایند. به همین دلیل حرکات عضلات تنفسی قابل احساس خواهند شد. در موارد شدید هیپوکسمی لازم است بیمار از تمام عضلات تنفسی مانند عضلات قفسه سینه ، عضلات جدار شکم ، عضلات گردن و شانه هم استفاده کند. در شرایط بسیار شدید فرد دچار زجر تنفسی حتی از عضلات دست هم کمک گرفته و با چسبیدن به میله های کنار تخت در حالت نشسته با بکاربردن تمام عضلات بالاتنه خود نفس می کشد.

زجر تنفسی نشانگر آسیب شدید به بافت ریه یا نارسایی شدید قلب است و جزو اورژانس های پزشکی محسوب می شود.

علل ایجاد تنگی نفس

تقریبا اکثر علل تنگی نفس ناشی از بیماریهای ریه و قلب است. البته برخی از بیماریهای دیگر هم می توانند تنگی نفس ایجاد کنند.

بیماریهای ریه

• بیماری های ناشی از تخریب بافت ریه ها مانند آمفیزم  ، سرطان ریه ، فیبروز ریه و سارکوییدوز
• بیماری های ناشی از مجاری هوایی مانند آسم ، برونشیت
• عفونت های ریه مانند ذات الریه ، سل و عفونتهای قارچی
• بیماری عروق ریه مانند فشار بالای شریان ریه و آمبولی ریه
• بیماریهای دیواره قفسه سینه و عضلات آن

بیماریهای قلبی

شایعترین بیماری قلبی که تنگی نفس می دهد نارسایی قلبی است. البته بیماری عروق کرونری ، آریتمی های قلبی ، بیماری دریچه های قلب و پریکارد هم تنگی نفس ایجاد می کنند.

اضطراب و استرس های حاد

می توانند احساس تنگی نفس گذرا و دایمی ایجاد کنند. یکی از بیماریهای مهم و فراموش شده در بررسی تنگی نفس افسردگی است. افراد افسرده حال و انرژی فعالیت بدنی ندارند و با کمترین فعالیت بدنی دچار خستگی و تنگی نفس می شوندبه ویزه که تنگی نفس این افراد ارتباطی با فعالیت بدنی ندارد و در هر ساعتی از شبانروز می تواند روی دهد.

عدم وجود آمادگی جسمانی

شاید یکی از علل شایع تنگی نفس به ویژه تنگی نفس فعالیتی عدم وجود آمادگی جسمانی باشد. افرادی که برای مدتهای طولانی ورزش نمی کنند و فعالیت بدنی خیلی کمی دارند ، با انجام فعالیتهای بدنی نسبتا سبک مانند بالا رفتن از دو یا سه طبقه پله یا با دویدن و حتی با راه رفتن تند دچار تنگی نفس خواهند شد. علت این امر آماده نبودن بدن برای انجام فعالیتهای بدنی ، کم بودن حجم عضلات بدن و کمبودن حجم ریه است که برای سبک زندگی ماشینی و غیرفعال تنظیم شده است و با افزایش مختصر نیاز بدن به اکسیژن دچار ناتوانی و ضعف می شوند.

کم خونی ، بیماریهای تیروییدی به صورت کم کاری و پرکاری غده تیرویید ، بیماری های گوارشی به صورت برگشت اسید معده به مری GERD ، بیماری های حنجره و حلق هم می توانند تنگی نفس ایجاد کنند.

عوارض تنگی نفس

تنگی نفس اگر شدید و حاد باشد می تواند به کاهش سطح هوشیاری ، عدم تمرکز ، اضطراب ، عصبانیت بیش از حد و خواب آلودگی منجر شود.

تنگی نفس مزمن و طولانی مدت می تواند به کاهش سطح اکسیژن خون (هیپوکسمی) و کاهش سطح اکسیژن بدن (هیپوکسی) منجر شود. کاهش قدرت بدن ، افسردگی ، خستگی مزمن ، نارسایی کلیه و کمبود اکسیژن مزمن بدن از عوارض هیپوکسی است.

بررسی اهمیت تنگی نفس

چندین سرنخ مهم وجود دارد که شما خودتان یا پزشک شما می توانید برای تعیین علت تنگی نفس به دنبال آن باشد. این سوالات شامل:

• آیا شما در حال حاضر یا قبلا سیگاری بوده اید؟ (نشان دهنده بیماری ریه یا بیماری قلبی است.)
• آیا شما یک سبک زندگی بی تحرک ، افزایش کلسترول ، فشار خون بالا ، دیابت یا سایر عوامل خطر قلبی دارید؟ (نشان دهنده بیماری قلبی است.)
• آیا سابقه مواجهه با سموم که می تواند بیماری ریه را ایجاد کند ، دارید؟
• آیا سیستم ایمنی ضعیفی دارید ، یا در روزهای اخیر در معرض عوامل عفونی قرار داشته اید؟ (نشان دهنده ذات الریه یا بیماری عفونی ریوی است.)
• آیا اخیراً جراحی ، استراحت طولانی مدت در خواب یا مسافرت طولانی در هواپیما انجام داده اید؟ (آمبول ریوی را پیشنهاد می کند.)
• آیا با دوره طولانی عدم تحرک دچار بیماری اخیر شده اید؟ (مطرح کننده عدم آمادگی جسمانی است.)
• آیا علائم سایر بیماریهای پزشکی وجود دارد که می تواند باعث تنگی نفس (مانند بیماری تیروئید یا کم خونی) شود؟
• آیا الگوی تنگی نفس شما علت خاصی را نشان می دهد؟ (به عنوان مثال، ارتوپنه یا تنگی نفس شبانه حمله ای ممکن است نارسایی قلبی را نشان دهد.)
• آیا تنگی نفس شما پایدار است یا به طور مداوم رو به وخامت است؟ (الگوی تشدید تنگی نفس به تدریج  نشان دهنده ذات الریه یا بیماری های دیگر ریه یا نارسایی قلبی است.)
• آیا تنگی نفس شما در دوره های نسبتاً پراکنده آمده و می رود؟ (این الگو می تواند نشان دهنده آسم ، آمفیزم ، آمبول مکرر ریوی یا بیماری عروق کرونر باشد.)

چه آزمایشاتی ممکن است انجام شوند؟

• اگر پزشک شما به بیماری ریه مشکوک باشد ، به احتمال زیاد لازم است آزمایش اشعه ایکس قفسه سینه و عملکرد عملکرد ریوی (اسپیرومتری) را انجام دهد تا به تشخیص آن کمک کند.
• اگر به آمبول ریوی مشکوک باشد ، به احتمال زیاد به اسکن ریه نیاز خواهید داشت (آزمایش تصویربرداری که به دنبال انسداد در شریان های ریه است) ، آزمایش D-dimer (آزمایش خون که به دنبال علائم لخته خون اخیر است) و آزمایش سونوگرافی پاهای شما (برای جستجوی لخته خون).
• اگر تصور می شود بیماری قلبی علت آن باشد ، احتمالاً پزشک شما با ارزیابی اکوکاردیوگرام برای ارزیابی عملکرد قلب شما شروع می کند.
• اگر تصور می شود تنگی نفس شما به کم خونی ، بیماری تیروئید یا عفونت مرتبط باشد ، آزمایش خون مفید خواهد بود.

قلب من

برخی از موارد تنگی نفس وجود دارد که علت آن به راحتی حتی توسط خود فرد قابل تشخیص است مانند تنگی نفس به دنبال کار زیاد یا استرس های مشخص. در این موارد با هر بار تکرار عامل ایجاد کننده علایم تنگی نفس مجددا برگشت پیدا می کند و با استراحت بعد از چند دقیقه از بین می رود. هر حالتی غیر از این موارد یعنی تنگی نفسی که از قبل وجود نداشته است ، تنگی نفس طولانی و غیرطبیعی یا احساس کمبود نفس در زمان استراحت لازم است توسط پزشک بررسی گردد.