هر زمان در مورد سلامتی و راه های حفظ آن صحبت می شود ، بیشتر افراد به کارهایی مانند ورزش کردن ، داشتن تغذیه سالم و دوری از عوامل خطری مانند سیگار یا استفاده از داروها و عوامل پیشگیری کننده فکر می کنند در حالیکه نقش عوامل محیطی و پیرامون ما در سلامتی اهمیتی کمتر از این موارد ندارد. محیطی که ما در آن زندگی می کنیم ، آبی که می نوشیم ، سبزیجات و غذاهایی که می خوریم ، هوایی که نفس می کشیم و حوادث و اتفاقات بیرونی همگی نقش مهم و حیاتی در حفظ سلامتی ما دارند.

اگرچه ما فراموش می کنیم ولی بدی آب و هوا ، آلوده بودن مواد غذایی و ناسالم بودن آبی که می نوشیم همگی می توانند اثر مهمی در ایجاد بیماریهای مختلف و از بین بردن سلامتی ما داشته باشند.

محیط زیست

منظور از محیط زیست چیست؟

 در مورد محیط زیست تصوّر اغلب مردم عبارت است از داشتن آب و هوای تمیز و محیط زندگی سالم ، در حالیکه مفهوم محیط زیست و حفظ محیط زیست سالم عبارت است از عوامل فیزیکی ، شیمیایی و بیولوژیک که می تواند بر سلامتی انسانها اثرگذار باشد ولی کنترل آن از اختیار فرد خارج است.

 به عنوان مثال آبی که کشاورزان برای زراعت استفاده می کنند یا میزان کودی که در مزرعه ها استفاده می شود، چیزی نیست که افراد بتوانند آن را کنترل نمایند ولی نقش مستقیم و مهمی در سلامت انسانها دارد. امواج رادیویی و بی سیم ، آلودگی هوا ناشی از سوخت های فسیلی ، کیفیت میوه ها ، سبزیجات و مواد غذایی آماده  و حتی ایمن بودن جاده ها و ساختمانها همگی جزو عواملی هستند که در زمینه "بهداشت و سلامت عمومی" مطرح هستند و نقش آنها در حفظ سلامتی و جلوگیری از بیماریها کمتر از اهمیت رعایت بهداشت فردی نیست.

به نظر می رسد که مولفه های "محیط زیست سالم" بسیار گسترده و متنوع باشد به طوریکه بسیاری از این عوامل وابسته به دولتها و نهادهای اجرایی جامعه است تا سیستم های بهداشتی و فردی. محیط زیست سالم برای انسانها در برگیرنده بسیاری از عوامل فیزیکی ، شیمیایی و ارتباط افراد با هم است. در ادامه به مطالب مهمی که برای داشتن یک محیط زیست سالم و بهداشتی لازم هستند ، اشاره می کنیم.

کیفیّت هوا

 نقش هوا در سلامت انسانها غیر قابل انکار است. ما در هر دقیقه 10 تا 15 بار ریه های خود را پر از هوا می کنیم ، هوایی که می تواند به تک تک سلولها و بافت های بدن ما راه پیدا نماید و سلامت آنها را تحت تأثیر قرار دهد. با اینحال ما انسانها کمتر از آنچه لازم است به سلامت و تمیزی هوای تنفسی خود اهمیت می دهیم.

تأثیر منفی هوای آلوده بر بسیاری از بیماریهای انسان آشکار شده و ثابت شده است. آلودگی هوا رابطه مستقیمی با بیماریهای ریه مانند آسم ، برونشیت مزمن ، آمفیزم و حتی سرطان های ریه دارد. بیماریهای قلبی با افزایش آلودگی هوا به ویژه افزایش ذرات معلق موجود در هوا ، افزایش پیدا می کند. وزن پایین نوزادان در زمان تولد در زمان آلودگی هوا ، افزایش پیدا می کند. در مطالعات علمی متعددی ثابت شده است که وزن زمان تولد نوزادان مادرانی که در سه ماهه دوم و سوم حاملگی در معرض هوای آلوده بوده اند ، کمتر از بقیه نوزادان است. این اثر با مصرف سیگار توسط مادران باردار قابل مقایسه است.

آلودگی هوا و بالا رفتن میزان دی اکسید کربن هوا و گازهای گلخانه ای یکی از تهدیدات جدی سالهای پیش روی انسانهاست. بالا رفتن این عوامل در جوّ می تواند به گرم شدن زمین و از بین رفتن طبیعت و محیط زندگی بسیاری از حیوانات و انسانها منجر شود.

آب و فاضلاب

 از جمعیت دنیا نزدیک به 870 میلیون نفر به آب سالم آشامیدنی دسترسی ندارند و تعداد بیشتر از این یعنی نزدیک به 2.5 میلیارد نفر (نزدیک به یک سوم جمعیت دنیا) هم امکان دفع بهداشتی فاضلاب و دسترسی به توالت بهداشتی را ندارند. اثر این موضوع بسیار وحشتناک است به طوریکه روزانه نزدیک به 2200 کودک در سراسر جهان به دلیل این موضوع از بین می روند.

غیر از آب بهداشتی برای نوشیدن ، استفاده از آب سالم و استاندارد یکی از نیازهای اولیه کشاورزی و تولید محصولات سالم کشاورزی است. هم چنین آبی که حیوانات و موجودات اهلی استفاده می کنند ، رابطه مستقیمی با سلامت انسانها دارد.

برنامه های متعدد و متنوعی در دهه های گذشته برای تهیه آب آشامیدنی سالم صورت گرفته است و نتایج به دست آمده از این اقدامات بسیار مهم و چشمگیر است. مطالعات نشان داده اند که "یک دلار" سرمایه گذاری برای تهیه آب سالم ، موجب برگشت "23 دلار" به جامعه در زمینه های بهداشتی و اجتماعی می شود.

مواد سمی و زباله های شیمیایی

 امروزه با رشد چشمگیر تکنولوژی روز به روز به تعداد کارخانه هایی که از مواد سمی و شیمیایی برای تولید محصولات استفاده می کنند ، اضافه می شود. رشد تکنولوژی باعث شده است تا روزانه مقادیر قابل توجهی از فضولات و سموم شیمیایی از کارخانه ها وارد چرخه طبیعت شود به طوری که امروزه تقریباً جایی در دنیا وجود ندارد که نتوان در آن اثری از پلاستیک ، فلزات سنگین و مواد شیمیایی سمی ، پیدا کرد.  

خانه و جامعه

 بسیاری از ما در طول شبانه روز در محیط هایی مانند خانه ، محیط کار و مدرسه زندگی می کنیم. لذا مناسب بودن این محیط ها برای زندگی و حفظ سلامت بدن امری است ضروری و غیر قابل انکار. آلودگی صوتی خیابانها و بزرگراه ها ، امواج رادیویی دکل های مخابراتی ، نبود نور کافی یا رطوبت بیش از حد از عواملی است که محیط زندگی ما را تهدید می کنند.

وجود پارکها و فضای سبز کافی ، محیط های ورزشی سالم ، زمینه های فعالیت اجتماعی و مشارکت افراد یکی از راههای حفظ نشاط و سلامت روحی و روانی افراد جامعه است.

نقش ما در این زمینه چیست؟

 در کنار بسیاری از مسایل شخصی سلامت مانند ورزش و تغذیه ، ما باید حواسمان به محیط زیست و پیرامون خودمان هم باشد. کمترین کاری که ما می توانیم انجام دهیم این است که از خراب کردن و آلوده ساختن محیط زیست پرهیز نماییم. تخریب محیط زیست با ریختن زباله ، آتش زدن درختان و جنگلها یا بریدن درختها و از بین بردن باغها و مراتع ، ریختن زباله در محیط زیست انسانها و حیوانات ، ساختن کارخانه ها و ساختمانهای مسکونی در محیط زیست از جمله کارهایی است که ما انسانها همه روزه انجام می دهیم و اهمیتی به از بین بردن دارایی های طبیعی خود نمی دهیم.

البته بسیاری از جنبه های داشتن محیط زیست سالم از کنترل افراد خارج بوده و به دولتها و سیستم های اجرایی جامعه مربوط می شود که لازم است در این موارد دارای برنامه مشخص و منظمی باشند.