علل و عوامل خطر ایجاد آمبولی ریه

آمبولی ریه

مرور کلی

علل و ریسک فاکتور

علایم بیماری

تشخیص

درمان

پیشگیری

ریه یکی از اعضای اصلی بدن است که وظیفه تصفیه خون از دی اکسید کربن و جایگزین کردن آن با اکسیژن را برعهده دارد. خون به اصطلاح کثیف و تیره حاوی دی اکسید کربن از اعضای بدن وارد سمت راست قلب شده و با ضربان قلب از طریق شریان ریوی (پولمونر) وارد ریه می شود. شریان ریوی داخل ریه ابتدا به دو شاخه اصلی راست و چپ که به ترتیب به نیمه راست و نیمه چپ ریه متصل هستند ، تقسیم می شود. شریان ریوی راست و چپ ، سپس به صورت تکرار شونده در داخل هر دو ریه به شاخه های کوچکتری تقسیم شده و در نهایت به مویرگ های ریوی می رسد که محل تبادل گازهای اکسیژن و دی اکسید کربن است.

بعد از آن خون تمیز و پر از اکسیژن وارد وریدهای ریوی شده و وریدهای ریوی بعد از اتصالات مداوم به یکدیگر ، وارد دهلیز چپ و سپس بطن چپ شده و با انقباض قلب در سراسر بدن پخش می گردد.

آمبولی ریه زمانی اتفاق می افتد که هر نوع جسم خارجی داخل شریان ریوی یا یکی از شاخه های آن گیر کند و مانع جریان خون داخل شریان های ریوی گردد. در اغلب موارد جسم خارجی عبارت است لخته خونی که از سیاهرگ (ورید) های پا کنده شده و در عروق ریه گیر می کند. ندرتا مواد دیگری مانند چربی هم می توانند موجب آمبولی ریه شوند.

آمبولی ریه از بیماری های نسبتا شایع است و می تواند موجب بروز عوارض متعدد و حتی مرگ و میر شود. پیش بینی می شود سالانه در حدود 15 تا 25 هزار نفر در ایران از آمبولی ریه فوت می کنند. با این حال این بیماری علل و عوامل خطر پیدایش متعددی دارد که قابل تشخیص و کنترل هستند.

لخته خون وریدهای عمقی پا (DVT)

تقریبا عامل اصلی آمبولی ریه ، جابجایی لخته خون از وریدهای پا به سمت قلب و ریه است. تشکیل لخته خون در پا عامل اصلی آمبولی ریه است که به دلایل مختلف اتفاق می افتد. لخته های تشکیل شده در وریدهای عمقی پا ، در اندازه های کوچک یا بزرگ و گاها تمام لخته خون به صورت یکجا ، کنده شده و به سمت قلب و ریه جابجا می شوند. بعد از ترومبوز خون در پا ، تا 50 درصد از بیماران دچار آمبولی لخته خون به ریه خواهند شد که البته اغلب موارد در حد لخته های کوچک بوده و فاقد علامت هستند.  

دو بیماری لخته خون در پا (DVT) و آمبولی ریه ارتباط خیلی تنگاتنگی با هم دارند و در اغلب موارد باهم دیده می شوند و تقریبا درمانهای مشابهی هم دارند.

علل نادر آمبولی ریه

آمبولی چربی:

در موارد خیلی نادر  ، به جای لخته خون تکه های چربی در ریه گیر می کنند. این بیماری به دنبال دستکاری بافت چربی بدن روی می دهد که در آن تکه های چربی وارد سیاهرگ ها شده و از آن طریق به سمت قلب و ریه حرکت می کنند.

شایع ترین حالت آمبولی چربی به دنبال شکستگی استخوان های لگن و پا ایجاد می شود که در آن چربی موجود در مغز استخوان وارد خون می شود. در موارد کمتری بدنبال لیپوساکشن و دستکاری بافت چربی اطراف شکم و لگن هم این اتفاق روی می دهد و مقداری از چربی از طریق سیاهرگ ها به ریه وارد شده و در آن گیر می کند.

آمبولی هوا:

شاید شما هم شنیده باشید که امکان دارد یک نفر با تزریق آمپول هوا به داخل رگ ، بمیرد. این موضوع هم درست است و هم غلط. تزریق چند سی سی هوا به داخل سیاه رگ های بدن معمولا در اثر گردش خون حل شده و یا در بافت ریه از بین رفته و خطری برای انسان ندارد. ولی در شرایط خاصی مانند جراحی قفسه سینه یا تزریق مستقیم مقدار زیادی هوا به داخل ریه یا حالتی که در آن فرد بعد از شیرجه زدن در آب به سرعت بالا بیاید ، احتمال گیر افتادن مقادیر زیادی هوا در ریه و حتی مرگ وجود دارد.

آمبولی مایع آمنیوتیک:

این حالت بسیار نادر ولی کشنده و خطرناک است. در برخی از زایمانهای سخت ، احتمال دارد مایع دور جنین وارد گردش خون مادر شده و در بافت ریه وی جمع شود.

آمبولی تومورها:

در بیمارانی که تومورهای وسیع متصل به جریان خون دارند ، بافت تومور احتمال دارد وارد جریان خون شده و به سمت ریه ، آمبولیزه شود. این بیماران معمولا در مراحل پیشرفته تومور بوده و پیش آگهی خوبی ندارند.

ریسک فاکتورها و عوامل خطر آمبولی ریه

چون آمبولی ریه در تقریبا تمام موارد ناشی از لخته خون در پا (DVT) است ، لذا عوامل خطر این دو بیماری تقریبا یکسان هستند:

1. افزایش سن.

2. وجود سابقه DVT یا آمبولی ریه در فرد یا در خویشاوندان وی.

3. جراحی اخیر ، به ویژه جراحی های ناحیه لگن و ران.

4. هرگونه بیماری یا حالتی که فرد برای سه روز یا بیشتر بی حرکت باشد مانند سکته مغزی.

5. گچ گرفتن طولانی مدت دست و پا.

6. حاملگی: دوران حاملگی ، زایمان و تا 6 هفته بعد از آن دوران پرخطری برای لخته خون در پا و آمبولی ریه هستند.

7. مصرف داروهای هورمونی مانند قرص های پیشگیری از حاملگی و تاموکسیفن.

8. داشتن هرگونه سرطان به ویژه اگر درمان نشده باشد.

9. بیماری مزمن کبدی.

10. بیماری مزمن کلیوی.

11. نارسایی قلب.

12. مسافرت هوایی طولانی مدت.

برخی ریسک فاکتورهای اکتسابی مانند مصرف سیگار ، چاقی ، اضافه وزن و عدم انجام فعالیت بدنی مناسب که قابل کنترل و از بین بردن هستند.

در برخی از افراد و خانواده ها ژن ها و عوامل کروموزومی هستند که با ایجاد تغییر در برخی پروتئین ها و فاکتورهای انعقادی موجب افزایش استعداد ذاتی افراد به تشکیل لخته خون در هر جایی از بدن می شوند. وجود سابقه فامیلی در افراد می تواند نشانگر داشتن یک یا چند مورد از این ژنهای جهش یافته باشد.